سفر به قرن ۱۹ میلادی؛ نقشه برداری در ایالات متحده

تصاویری که در ادامه می بینید از کتابخانه ملی کنگره ایالات متحده آمریکا اخذ شده است.

تیمی از اعضای سازمان زمین شناسی آمریکا در حال اندازه گیری بیس لاین در نزدیکی Fort Wingate، نیومکزیکو، سال ۱۸۸۳

نقشه برداران خط آهن Burlington در میان مزرعه ذرت، نبراسکا، سال ۱۸۸۶، عکس: Solomon D. Butcher

تیم نقشه برداری خط آهن Adirondack، نزدیک Long Lake، سال ۱۸۸۸

مهندسین خط آهن Deadwood Central Railroad با کت و شلوار و کلاه،همراه با یک سگ، زاویه یاب و ژالن نقشه برداری،سال ۱۸۸۸،عکس: John Grabill

مهندسین خط آهن Deadwood Central Railroad با کت و شلوار و کلاه،همراه با یک سگ،زاویه یاب و ژالن نقشه برداری،سال ۱۸۸۸،عکس: John Grabill

نقشه بردار با تئودولیت در کوه های آلاسکا، سال ۱۸۹۹، عکس: Edward S. Curtis

برگرفته از سایت آپسیس

تشکیل جلسه اعضای کارگروه" آمایش سرزمین"

در راستای آمادگی همایش ژئوماتیک۹۵ اعضای کارگروه" آمایش سرزمین" تشکیل جلسه دادند.

این نشست ۲۱ بهمن ماه و با حضور دکتر صدیقی دبیر همایش ژئوماتیک ۹۵، مهندس پیرمرادی دبیر کل کارگروه ها، مهندس معنوی و مهندس زراعتی دبیران کارگروه آمایش سرزمین، دکتر کرمی نماینده سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، مهندس خرقانی نماینده بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و خانم بخشی نماینده مرکز آمار ایران در سازمان نقشه برداری کشور برگزار شد.

در ابتدای جلسه، دکتر صدیقی ضمن ارائه گزارشی از تاریخچه و فعالیت های صورت گرفته در همایش ژئوماتیک، محورهای اصلی فعالیت کارگروه های همایش ژئوماتیک را بیان کرد.

ارائه مقالات کاربردی، برگزاری کارگاه های آموزشی و ارائه گزارش فنی از جمله محورهای ذکر شده در این نشست بود.

در ادامه مهندس پیرمرادی ضمن بیان خلاصه ای از  فعالیت کارگروه ها در سال های گذشته، در زمینه نحوه فعالیت این کارگروه ها در همایش جاری نیز توضیح داد.

همچنین نمایندگان دستگاه های حاضر در این نشست درباره نحوه مشارکت و فعالیت در کارگروه آمایش سرزمین تبادل نظر کردند.

در پایان جلسه مهندس معنوی، ضمن تقدیر و تشکر از حاضرین در جلسه، گزارشی از فعالیت های گذشته این کارگروه در سال های پیش و نحوه تعامل آن با سازمان ها و مؤسسات ارائه کرد.

همچنین مقرر شد این کارگروه در زمینه پایگاه داده چند رسانه ای با نگرش به مبحث آمایش سرزمین، کارگاه آموزشی برگزار نماید. از سوی دیگر برای همکاری با کارگروه آمایش سرزمین مکاتباتی با وزارت کشور، وزارت راه و شهرسازی و سازمان حفاظت محیط زیست صورت خواهد گرفت و جلسه بعدی نیز نیمه دوم اسفند ۹۴ در محل سازمان نقشه برداری برگزار خواهد شد.

برای خواندن مقاله آمایش سرزمین اینجا کلیک کنید.

برگرفته از سایت آپسیس

قنات اولین تونل دنیا

در عصر حجر بشر برای تأمین سلاح به جمع آوری سنگ هایی نظیر سیلیکس و چخماق از بستر رودخانه ها می پرداخت. با ظهور عصر نوسنگی و رواج کشاورزی و دامداری تقاضا برای سنگ های مزبور افزایش یافت. به این ترتیب بشر اولیه برای تأمین نیازش به جستجو در عمق زمین و کشف معادن پرداخت.

یکی از بزرگترین موانعی که بر سر راه بشر اولیه وجود داشت، وجود آب های زیرزمینی در معادن بود و همین امر آن ها را به جستجوی روشی برای استخراج آب اضافی معادن و پایین آوردن سطح آب زیرزمینی وا‌داشت. سرانجام آن ها با ایجاد دهلیزهای زیرزمینی با شیبی کمتر از شیب سطح زمین، موفق به خارج کردن آب اضافی شدند.

قنات چیست؟

قنات به راهی که در زیرزمین کنده شده تا از طریق آن آب  به دشت جریان یابد قنات می گویند.

کاریز یا قنات یا کهریز مجموعه ای است از چند میله و یک یا چند کوره (دهلیز یا کانال زیرزمینی) که با شیبی کمتر از شیب سطح زمین، آب موجود در لایه آبدار مناطق مرتفع زمین مثل رودخانه ها، مرداب ها و برکه ها را به کمک نیروی ثقل زمین و بدون کاربرد نیروی کشش و هیچ نوع انرژی الکتریکی یا حرارتی با جریان طبیعی جمع آوری می کند و به نقاط پست و کم ارتفاع می رساند.

به عبارت دیگر کاریز کانالی است در عمق زمین برای ارتباط دادن رشته چاه هایی که از مادرچاه (به دورترین میله چاه از خروجی قنات که در نقاط بالادست حفر شده است، مادرچاه گفته می شود) به منظورهدایت آب به سطح زمین و مدیریت آب برای کشاورزی و سایر مصارف سرچشمه می‌گیرد.

درون یک مادر چاه قنات، نزدیک یزد، ایران

تاریخچه قنات

ایرانیان باستان در چندین هزار سال قبل دست به این ابتکار جدید زده و آن را کاریز یا کهریز نام نهادند. با این اختراع که در نوع خود در جهان تاکنون بی‌نظیر بوده است، می‌توان مقدار قابل توجهی از آب‌های زیرزمینی را جمع آوری کرد و به سطح زمین رساند، که همانند چشمه‌های طبیعی، آب آن در تمام طول سال بدون هیچ کمکی از درون زمین به سطح آن (زمین) جاری شود.

در قرن نهم میلادی اولین کتاب در مورد قنات تدوین شد که نام آن القانی بود. مردم با استفاده از این کتاب تا قرن یازدهم میلادی قنوات زیادی حفر کردند که این دوران مصادف بوده است با دوران حکومت سامانیان که بیانگر اهمیت قنات و کشاورزی در آن دوران است. ساخت اولین قنات مربوط به تمدن آشور و شهر سوخته است.

عمیق‌ترین چاه مادر در حوالی «گناباد» از توابع خراسان است که ۷۰ کیلومتر طول آن است و به روایتی ۴۰۰ متر و به روایت دیگر ۳۵۰ متر عمق دارد. کندن آن به دوره هخامنشی و یا قبل از آن می‌رسد.

  قنات قصبه گناباد

هرچه شیب زمین کم تر باشد طول کاریز بیش‌تر و هرچه شیب بیش‌تر باشد طول کاریز کم‌تر خواهد بود. تنها قنات دوطبقه جهان قنات دوطبقه «مون اردستان» در محله مون یکی از محلات شهرستان اردستان در استان اصفهان واقع است. این قنات در این محله شامل دوطبقه ‌است که در هر طبقه آن آبی مستقل جریان دارد جالب این‌جاست که آب هیچ یک به دیگری نفوذ نمی‌کند این قنات ۸۰۰ سال پیش احداث شده است.

نمایی از قنات مون اردستان

 

قنات مون اردستان

حدود ۵٠٠ سال قبل از میلاد مسیح ایرانیان، آموزش فن حفر قنات را به مصر و حدود ٧۵٠ میلادی مسلمانان بنی‌امیه این فن را ازآنجا به اسپانیا منتقل کردند و سپس ازآنجا به مراکش منتقل شد و حدود سال ١۵٢٠ میلادی به آمریکا به ویژه منطقه‌ی لس‌آنجلس فعلی، انتقال یافت. خواستگاه اصلی قنات ناحیه‌ی آذربایجان غربی ایران و ارمنستان فعلی در منطقه‌ی معادن سرب این نواحی است.

در حال حاضر در ٣۴ کشور جهان قنات وجود دارد.

ساختمان و مشخصات قنات

ساختمان و مشخصات قنات

قنات، تشکیل شده از یک دهانه یا هرنج که روباز است و یک مجرای تونل مانند زیرزمینی و چندین چاه عمودی که مجرا یا کوره زیرزمینی را در فواصل مشخص با سطح زمین مرتبط می‌سازد.

قسمت‌هایی از کاریز که با حفر آن‌ها هنوز آب بیرون نمی‌آید «خشکه کار» و قسمتی که آب‌دار است (قسمت انتهایی) قسمت «آبده کاریز» نامیده می‌شوند.

 

ساختمان و مشخصات قنات

محاسن و معایب قنات

سیستم استخراج در قنات طوری است که آب بدون کمک و صرف هزینه فقط با استفاده از نیروی ثقل از زمین خارج می‌گردد.

و از معایب آن می توان به این موارد اشاره کرد:

• در زمین های هموار و نواحی که آب زیرزمینی شیب کافی ندارد و نیز زمین های خیلی سست و ماسه‌ای امکان حفر قنات نیست.
• آب قنات ، به‌طور دائم جریان دارد و قابل کنترل نیست.
• قنات نسبت به چاه در مقابل سیل و زلزله و امثال این ها آسیب پذیر است و خرابی در قنات ها بعضی مواقع طوری است که احیا مجدد آن ها یا ممکن نیست و یا ازلحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست.

چگونگی شناسایی آب های زیرزمینی

• شناخت آب های زیرزمینی از طریق شناخت منطقه
• شناخت آب های زیرزمینی با توجه به پوشش گیاهی و وجود جانداران یا پرواز حشرات

این نحوه مطالعه فقط اطلاعاتی در مورد زمین‌های نمناک و احتمالاً آب های موجود در عمق بسیار کم در اختیار ما می گذارد.

• شناخت آب های زیرزمینی از روی رنگ و شکل زمین

کرجی در این زمینه نظریاتی داده است که هنوز با وجود گذشت ده قرن اکثر آن ها صادق است:   « کوه های سیاه رنگ و پرنم که دارای سنگ های آمیخته به گل باشند و پس از آن در کوه های سبزرنگ و زردرنگ و سرخ رنگ همگی دارای آب هستند و به ترتیب مقدار آب های پنهانی آن ها کاهش می یابد.«

• شناخت آب های زیرزمینی با استفاده از روش های جدید

امروزه از روش های زمین شناسی و شناسایی از بالا به وسیله عکس های هوایی و همچنین فن های ژئوفیزیکی برای یافتن آب های زیرزمینی استفاده کرد.

مقدمات حفر قنات

برای حفر یک قنات ابتدا مقنی ( چاه کن ) به شناسایی یک سفره آب عمیق می پردازد که شرایط لازم برای حفر قنات را داشته باشد.

 درون زمین دو نوع سفره آبی وجود دارد:

•  نوع اول، سفره های سطح الارضی هستند که منشاء آب موجود در رودخانه ها و چشمه ها است.
• نوع دوم سفره های عمیق زیرزمینی هستند که آب آن ها تنها از طریق حفر قنات یا چاه عمیق امکان پذیر است.

 بنابراین محل ایده آل در قسمت کوهپایه ها قرار دارد جایی که نزولات آسمانی به حداکثر می رسد و سیلاب ها جمع می شود و همچنین قشر و لایه های خاک آن بسیار نفوذپذیر باشد. از دیگر شرایط حفر یک قنات وجود یک شیب از طرف سطح آب سفره زیرزمینی به سوی رشته های پایین سمت کوهپایه است تا به این صورت آب های سفره زیرزمینی امکان جاری شدن و به قول محلی سوارشدن بر دشت را داشته باشد.

نحوه حفر قنات

پس از اطمینان به اینکه بعد از حفاری به سفره آب زیرزمینی دسترسی پیدا می کنیم، با حفر چاه هایی موسوم به « گمانه» به ارزشیابی نشانه های یادشده می پردازیم و همان گونه که از نام این چاه ها پیداست این چاه ها مشخص می کنند، آیا حدس مقنی صحیح بوده است یا خیر. زمانی که مقنی به سقف سفره آب رسید آب از کف و دیواره های چاه شروع به تراویدن می کند در این هنگام کارگر مقنی به سرعت شروع به کندن می کند و قشر خاک را به اندازه ۲ تا ۳ متر حفر می کند.

هنگامی که آب در ته چاه پدیدار می شود حفر کوره قنات می تواند آغاز شود. با این همه ضروری است چند روزی صبر کرد تا سطح آب در چاه تثبیت شود، چراکه این سطح یکی از داده های مهم برای ادامه عملیات است.

پس از حفر گمانه و مشخص شدن مادرچاه دومین مرحله ی بزرگ و دشوار حفر قنات یعنی احداث دهلیز ازجانب مظهر قنات به سمت مادرچاه انجام می گیرد.

قبل از آنکه محل دقیق ابتدای دهلیز قنات ( مظهر )مشخص شود، مقنی مناطقی که این نقطه ممکن است در آن انتخاب شود را با توجه به سطح آب ایستابی در مادرچاه و میزان شیب سطح زمین مشخص می کند (یعنی نقاطی را که با سطح آب ایستابی هم ارتفاع هستند) سپس با توجه به شرایط اقلیمی و حاصلخیزی خاک بهترین نقطه را به عنوان مظهر قنات انتخاب می کند. بنابراین مقنی می بایست به ترازیابی بپردازد.

تعیین شیب قنات

پس از عملیات ترازیابی و شناخت مظهر قنات سرانجام نوبت به حفر دهلیز می رسد. دهلیز می بایست با یک شیب مناسب از مظهر به سمت مادرچاه حفر گردد. بر اساس تحقیقات انجام شده معمولاً شیب قنات در سراسر طول خود یکسان نیست. غالباً به منظور ایجاد سرعت کافی برای جریان آب در قنات و جلوگیری از نفوذ آب در خشکه کار شیب قنات در این قسمت را کمی بیشتر از قسمت تره کار ایجاد می کنند. بر این اساس شیب در قسمت تره کار( فاصله بین مادرچاه تا محل تقاطع کف کوره قنات با سطح ایستابی ) بین صفر تا چند در هزار و در قسمت خشکه کار( فاصله بین محل تقاطع کف کوره قنات با سطح ایستابی ) بین ۵/۰ در هزارتا چند در هزار در نظر گرفته می شود. از دیگر نکات قابل توجه در تعیین میزان شیب کف کوره این است که این شیب می بایست کمتر از شیب سطح زمین و بیشتر از شیب سطح ایستابی باشد. در غیر این صورت امکان حفر قنات وجود نخواهد داشت.

حفر قنات با استفاده از امکانات جدید

با توجه به هزینه زیاد و وقت گیر بودن حفر قنات در شرایط کنونی لازم است که احداث قنات مکانیزه شود. برای تحقق این امر باید میله ها را بوسیله ی ماشین آلات حفاری و کوره را بوسیله ی بیل های مکانیکی و دستی و سایر وسایل حفر کرد. همچنین باید خاک کوره را بوسیله ی سیستم ریل گذاری بیرون برد و جهات و ارتفاعات را باید از طریق اصول فنی و نقشه برداری تعیین کرد. ضمناً تأمین محیط ایمن و بهداشتی (روشنایی و تهویه مناسب) با استفاده از آخرین دستاوردهای فنی ضروری است. به گفته فیلسوفی در حدود سال ۱۳۳۵ با استفاده از وسایل مکانیکی جدید حفر قنواتی که قبلاً ۲۰ تا ۳۰ سال طول می کشید در کمتر از یک سال خاتمه می یابد.

چند نمونه از قنات‌های ایران

در حال حاضر در ایران حدود ۴٠٠٠٠ قنات به طول ٢٧٢٠٠٠ کیلومتر وجود دارد، که فقط در استان خراسان ٧٢٣٠ رشته قنات با آب ‌دهی ١٨۵٠٠٠٠٠٠٠ سانتی مترمکعب در ثانیه وجود دارد، یعنی ٩ برابر ذخیره‌ی سد کرج و ١۴٠ برابر ذخیره‌ی سد طرق. در تهران، دست کم ٣٠٠ رشته قنات شناخته شده، که طول بعضی از آن‌ها به ١٨٠٠٠ متر می‌رسد.

طولانی ترین قنات ایران

طولانی ترین قنات ایران به نام “قنات زارچ” با طول صد کیلومتر و سابقه ای بیش از ۳۰۰۰ سال، که در استان یزد قرار دارد. یکی از ویژگی های قنات زارچ مقطع مربعی آن ها است که پیشینه حفر آن به زمان زرتشتیان بر می گردد.

قنات زارچ

طول کوره قنات زارچ بیش از ۷۱ کیلومتر بوده و تعداد چاه های آن ۲۱۱۵حلقه شمارش شده است.

عمق مادرچاه آن به ۸۵ متر می رسد و آبدهی آن ۲۵ لیتر در ثانیه گزارش می شود که در مقایسه با آبدهی سال های دور که معادل ۱۵۰ لیتر در ثانیه ذکر شده، رقم قابل توجهی به شمار نمی رود.علت این امر افت شدید سطح آب های زیر زمینی منطقه براثر استفاده بیش از حد و نامناسب از آن هاست.

مظهر این قنات در شهر زارچ استان یزد واقع شده و دارای سه شاخه یا تونل زیر زمینی جدا از هم است که تونل های آن: شیرین، شور و ابراهیم خویدکی نام دارد.

تهیه و گردآوری: فرزانه صادقیان دانشجوی کارشناسی موسسه آموزش عالی حکمت قم

برگرفته از سایت آپسیس

آمایش سرزمین

آمایش سرزمین در سیستم حرفه‌ای و دانشگاهی ایران تنها به برنامه ریزی فضایی در مقیاس ملّی و منطقه‌ای اطلاق می‌شود. در واقع و در سیستم حرفه‌ای جهانی، بخشی از مفهوم کلی برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای به حساب می‌آید.

کلمه آمایش کلمه‌ای جدید در زبان فارسی و اسم مصدر آمای به معنای آراستن و آمیختن و به رشته درآوردن است. این واژه از کلمه Aménager  در زبان فرانسه اقتباس شده است.

تعریف آمایش سرزمین

ارزیابی نظام‌مند عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... به منظور یافتن راهی برای تشویق و کمک به جامعه بهره‌برداران در انتخاب گزینه‌هایی مناسب برای افزایش و پایداری توان سرزمینی در جهت برآورد نیازهای جامعه است. به بیانی دیگر توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیای کلیه فعالیت‌های اقتصادی-اجتماعی در پهنه سرزمین نسبت به قابلیت‌ها و منابع طبیعی و انسانی را آمایش سرزمین می‌گویند. از مهمترین خصوصیات برنامه آمایش سرزمین جامع نگری-کیفیت و سازماندهی فضایی آن است. پایدارترین آرایشی که به سه مؤلفه مهم جمعیت-سرمایه-منابع طبیعی و محیطی یک منطقه یا سرزمین ختم می‌شود برنامه آمایش سرزمین نامیده می‌شود.

تنظیم رابطه بین انسان فضا و فعالیت‌های انسان در فضا به منظور بهره‌برداری منطقی از جمع امکانات در جهت بهبود وضعیت مادی و معنوی اجتماع بر اساس ارزش‌های اعتقادی سوابق فرهنگی یا ابزار علم و تجربه در طول زمان است که جزئی از جغرافیا محسوب می‌شود.

یک مثال از آمایش سرزمین؛ احداث بزرگراه آ۶۳ در فرانسه به توسعه منطقه کمک کرده است

آمایش دفاعی

در برنامه ریزی نوین بسیاری از کشورها، برنامه ریزی فضایی در جهت توسعه پایدار می‌تواند نیازهای دیگری از جمله مسائل دفاعی را برطرف نماید. در واقع آمایش دفاعی در کشوری مانند ایران استفاده از امکانات و تجهیزات طبیعی و غیرطبیعی در جهت ایجاد موانعی برای بازدارندگی از حملات دشمن است به گونه‌ای که در زمان صلح نیز بتوان از آن ها در راستای مسائل توسعه پایدار استفاده نمود. از جمله مثال های این نوع برنامه ریزی می‌توان به ایجاد دریاچه بزرگ ماهی توسط صدام در جنگ ۸ساله و استفاده از آن هم در جهت تولید و پرورش ماهی و نیز مانعی برای عبور نیروهای ایرانی نام برد.

فعالیت‌های متداول

آمایش سرزمین، شامل برنامه‌ریزی و سازمان دادن به نحوه اشتغال فضا، تعیین محل سکنی انسان‌ها، محل فعالیت و تجهیزات و کنش‌های بین عوامل گوناگون نظام اجتماعی- اقتصادی است. این رشته برنامه‌ریزی کلان نیروهای اقتصادی، طبیعی و انسانی را مدنظر دارد.

آمایش سرزمین در ایران

در سال ۱۳۵۳ دفتر آمایش سرزمین توسط سازمان برنامه و بودجه تأسیس شد و در سال ۱۳۵۴ قرارداد تهیه طرح آمایش سرزمین با مهندسین مشاور ستیران بسته شد که نتایج اولیه مطالعات در سال ۱۳۵۵ منتشر شد.

منبع: سایت آپسیس

نرم افزار Global Mapper 17.0.2

نرم افزار Global Mapper 17.0.2 یکی از برنامه های پرکاربرد در علوم نقشه برداری و اطلاعات مکانی است. این برنامه کاربرد آسان تری نسبت به سایر برنامه های نقشه برداری و اطلاعات دارد. این نرم افزار توسط شرکت Global Mapper طراحی شده است.

های لایت های  نرم افزار Global Mapper

• نرم افزاری برای نمایش انواع پایگاه داده های رستری و برداری در فرمت ‌های مختلف
• امکان دانلود داده ها از دستگاه GPS و در صورت استفاده از سیستم online نمایش موقعیت شخص حامل GPS بر روی نقشه ها
• توانایی اتصال و دسترسی مستقیم به منابع رایگان داده های ماهواره ای از جمله داده ای ماهواره لندست و داده های توپوگرافی SRTM (علاوه بر دانلود نمودن آن ها از سایت های مربوطه امکان ویرایش و ذخیره سازی داده ها در فرمتهای مختلف نرم افزاری را دارد)
• امکان تهیه داده های سه بعدی و نمایش آن ها در زوایای مختلف از کل مناطق جهان

برای دانلود برنامه  Global Mapper 17.0.2 اینجا کلیک کنید.

برگرفته از سایت آپسیس